گیاهی است که به حالات خودرو در جنگلها و اراضی غیر مزروع می روید و از ارتفاع آن تا شصت سانتی متر می رسد. ریشه های آبدار و سفید رنگی دارد و ساقه آن استوانه ای و راست است . برگ های آن بزرگ و دارای دم برگ است و گلهای آن به رنگ گلی مایل به بنفش و دارای خطوط تیره است . این گلها پس از خشک شدن به رنگ آبی در می آیند .

خواص درمانی: پنیرک حاوی موسیلاژ(لعاب نباتی) و ویتامین های A.B.Cاست. از برگ وگل این گیاه در طب استفاده می شود . پنیرک ضد سرفه و مرهم سینه است . خاصیت مسهلی و نرم کننده دارد . دم کرده آن برای کسانی که دچار یبوست و دارای معده و روده های تنبلی هستند توصیه می شود .

جوشاندن آن برای عفونتهای مثانه و اسهال خونی و سرفه های شدید مفید و موثر است . برگ و ریشه پنیرک را اگر به شکل ضماد در آورید و روی دمل و یا کورک بگذارید فورا سر باز می کند چون خاصیت مسهلی دارد و برای ورم مجاری گوارشی و ادرار مفید است .

خوشانده آن مي تواند امولسيون خوبي براي پوست باشد به خصوص براي پوست هاي حساس كه اثر نرم كنندگي و خنك كنندگي دارد. بخور آن درمان خوبي براي سر دردهاي سينوزيتي است، مي توان از دم كرده گل هاي اين گياه براي درمان سرماخوردگي و به خصوص سرفه و گرفتگي صدا مفيد است البته يادتان باشد اين گياه را بيشتر از پنج دقيقه نجوشانيم زيرا از خاصيت درماني آن مي كاهد. همچنين گل هاي آن را فشار دهيد تا تمامي موسيلاژهاي آن بيرون بريزد.
دم كرده اين گياه براي عفونت مفيد است، تقويت كننده خوبي براي رحم محسوب مي شود. اين دم كرده ادرار آور و براي ناراحتي هاي مثانه و كليه مفيد است. همچنين اين گياه مي تواند براي افرادي كه دچار تنبلي روده هستند و از يبوست رنج مي برند داروي مفيدي باشد.
بهتر است جمع آوري گل ها در فصل تابستان و جمع اوري برگ ها در فصل بهار انجام گيرد.

 

از ترکیبات مؤثر موجود در عصارهٔ گیاه گزنه، می توان به استیل کولین، اسید کافئیک، اسید فرمیک، فلاوونوئیدهائی مانند کوئرستین، هیستامین، سروتونین، گلوکوکوئینون و استرول هائی مانند استیگماسترول، فنول ها و مواد معدنی اشاره کرد. ریشهٔ گیاه حاوی تانن های مختلف، کومارین، تری ترپن و استرول هائی مانند بتاسیتواسترول است. بتاسیتواسترول ترکیبی است که باعث بهبود علائم ناشی از بروز هایپرتروفی (بزرگ شدن بافت) پروستات می شود.

در گذشته از این گیاه براي تغذيه استفاده مي كردند و از خواص درماني آن اطلاع داشته اند . جالينوس حكيم كه در قرن دوم ميلادي زندگي مي كرده آنرا براي رفع سرماخوردگي و بيماری دستگاه تنفسي بكار مي برده است . گزنه گياهي است علفي و چند ساله كه ساقه آن چهار گوش بوده و بطور قائم تا ارتفاع يك متر بالا مي رو د. اين گياه در خرابه ها ،‌باغها و نقاط مرطوب كه چهارپايان از آن عبور مي كنند بحالت خودرو مي روي ريشه اين گياه خزنده بوده و در ناحيه اي كه سبز مي شود كم كم تمام منطقه را فرا مي گيرد . ساقه اين گياه را پرزها و تارهاي مخروطي شكل پوشانده كه در صورت لمس كردن ساقه بدست مي چسبد و پوست را مي گزد كه توليد خارش و سوزش مي كند و شايد بهمين دليل آنرا گزنه ناميده اند . تخم آن نرم ، ريز و تيره رنگ و مانند تخم كتان است قسمت مورد استفاده اين گياه برگهاي تازه ، ريشه ف شيره و دانه آن است

یکی از خواص درمانی برگ های گیاه گزنه درمان عفونت های دستگاه اداری است. در درمان عفونت مثانه و دیگر التهابات قسمت های انتهای دستگاه اداری، این گیاه بسیار مفید واقع می شود. این خاصیت گزنه به واسطهٔ دیورتیک یا مدر بودن آن باعث می شود تا از بار میکروبی دستگاه کاسته شود. علاوه بر این خاصیت های ضدالتهابی و تقویت کنندگی سیستم ایمنی نیز در بهبود شرایط بسیار مؤثرند.

ترکیبات موجود در ریشهٔ گیاه گزنه قادرند از طریق مهار اتصال گلوبولین متصل به هورمون جنسی مردانه به سلول های پروستات، از عوارض ناشی از بزرگ شدن پروستات بکاهند. البته اگر این دارو به همراه نخل اره ای (Saw Palmetto) و پیجئوم (Pygeum) مصرف شود تأثیرات بهتری حاصل خواهد شد. بررسی های انجام شده نشان می دهند که برگ های گزنه خاصیت ضدحساسیت فصلی دارند. تب یونجه (Hay fever) که با علائمی چون احتقاق بینی، عطسه، خارش و اشک ریختن همراه است، در نتیجهٔ واکنش سیستم ایمنی و عوامل آلرژن موجود در هوا مانند گرده ها و رگ وید (Regweed) ایجاد می شود. برگ های گزنه از طریق مهار ترشح هیستامین و عوامل ضدالتهابی که در پی این واکنش اینی آزاد می شوند، علائم ایجاد شده را بهبود می بخشند.

برگ های این گیاه در برخورد با پوست می توانند باعث بروز واکنش های حساسیتی و افزایش جریان خون در سطح پوست و تجمع خون در موضع شوند. از این ویژگی می توان در درمان اگزما به ویژه کودکان استفاده کرد. استفاده از این گیاه به ویژه در زمانی که اگزما در نتیجهٔ بروز حالات عصبی و استرس تشدید می شود، بسیار ثمربخش است. علاوه بر این مصرف این ماده در درمان التهابات پوستی و همچنین برطرف کردن شورهٔ سر بسیار مؤثر بوده و باعث بازگشت رنگ طبیعی مو می شود. گذشته از این برخی شواهد حاکی از تأثیر این داروی گیاهی در درمان آکنه است.

تركيبات شيميايي
گزنه داراي تانن ، لسيتين ،‌اسيد فورميك ، نيترات پتاسيم و كلسيم ، تركيبات آهن درد ، ويتامين C و نوعي گلوكوزيد است كه پوست را قرمز مي كند از سرشاخه هاي اين گياه ماده قرمز رنگي بنام اورتي سين استخراج مي شود .
خواص دارويي
گزنه از نظر طب قديم ايران گرم و خشك است 1

) گزنه مو را تقويت كرده و از ريزش موي سر جلوگيري مي كند ، حتي در بعضي از مورد موي سر دوباره مي رويد . براي استفاده از اين خاصيت 6 گرم سر شاخه ها و برگها و ريشه گزنه را بتنهايي و يا با 30 گرم چاي كوهي در يك ليتر آبجوش ريخته و آنقدر بجوشانيد تا حجم مايع به نصف برسد . شبها مقداري از اين مايع را به سر بماليد و صبح بشوئيد .

2)براي برق شدن و جلا دادن به موها بعد از شستشوي سر موها را با چاي گزنه ماساژ دهيد . بدين منظور يك قاشق چايخوير بگ گزنه خشك را در يك ليوان آب جوش ريخته و مدت نيمساعت بگذاريد بماند . ماساژ دادن با اين چاي ، شوره سر را برطرف مي كند.

 3)دستگاه هاضمه را تقويت مي كند

4)ادرار را زياد مي كند

5)براي درمان بيماري قند مفيد است بدين منظور يك فنجان چاي گزنه را سه بار در رو.ز ميل كنيد

6)ترشح شير را در زنان شيدره زياد مي كند

7)اخلاط خوني را برطرف مي كند

8)بيماريهاي پوستي را برطرف مي كند

9)براي باز كردن عادت ماهيانه از دانه گزنه استفاده كنيد

10)در درمان كم خوني موثر است و تعداد گلبولهاي قرمز را زياد مي كند

11)اگر در ادرار خون وجود داشته باشد گزنه آنرا برطرف مي كند

12)گزنه عرق آور است 13

)پاك كننده اخلاط سينه ، ريه و معده است

14)نيروي جنسي را تقويت مي كند

15)گرفتيگ هاي كبدي را رفع مي كند

16)براي از بين بردن زگيل ، ضماد برگهاي تازه آنرا روي زگيل بماليد .

17)براي پاك كردن مثانه ، رفع عفونت مثانه و دفع سنگ از مثانه برگ گزنه را همراه با ريشه شيرين بيان دم كنيد و بنوشيد

18)براي التيام زخم ها و زخم هاي سرطاني از ضماد تخم گزنه مخلوط با عسل استفاده كنيد

19)براي برطرف كردن كهير از جوشانده گزنه بمقدار سر فنجام در روز بنوشيد 20

)درد نقرس را كاهش مي دهد

21)براي برطرف كردن ناراحتي هاي زنانه قبل از عادت ماهيانه از چاي گزنه استفاده كنيد

22)ناراحتي هاي كليه را برطرف مي كند

23)ضماد آن درد عضلاني را برطرف مي كند

24)كرم معده و روده را مي كشد

 25)درمان كننده بواسير است

26)براي برطرف كردن درد رماتيسم ، برگهاي تازه آنرا روي پوست بماليد .
 

طرز استفاده
1- دم كرده گزنه : مقدار 40 گرم برگ گزنه را در يك ليتر آبجوش ريخته و بمدت 10 دقيقه دم كنيد . مقدار مصرف آن سه فنجان در روز بعد از غذاست . 2- جوشانده گزنه : مقدار 30 گرم گزنه را در يك ليتر آب ريخته و بمدت 10 دقيقه آنرا بجوشانيد . اين جوشانده براي تصفيه خون مفيد است . مقدار مصرف آن يك فنجان بين غذاها در روز است . 3-تنطور گزنه :‌يك قسمت برگ گزنه را با پنج قسمت الكل 50 درجه طبي مخلوط كرده و در داخل شيشه در بسته بريزيد و بمدت 15 روز هر روز آنرا تكان دهيد بعد از اينمدت آنرا صاف كرده و در شيشه دربسته نگاهدري كنيد . مقدار مصرف آن 15-10 قطره سه بار در روز مي باشد .

--------------------------------------------------------------------------------

مضرات
گزنه اگر بيش از حد استفاده شود ممكن است براي روده ها و كليه ها مضر باشد بنابراين بهتر است با صمغ عربي و كتيرا خورده شود مقدار مصرف بيش از 10 گرم در روز ممكن است باعث بند آمدن ادرار شود . زنان باردار و كودكان بايد از مصرف آن خورددي كنند .

 چاي گزنه
خواص: كاهش دهنده قند خون، غلظت خون، چربي، ضد صفرا و سنگ كليه، ضد سرطان و امراض كليوي، ادرار آور، ضد خونريزي ها،  ضد ريزش مو، رفع خستگي،  زياد كننده شير مادر

طرز تهيه: يك قاشق غذاخوري در يك قوري+ ۲ ليوان آب سرد + نبات

  البته باید پنج گرم در روز  مصرف شود و مصرف بیش از حد آن باعث می شود پتاسیم از بدن خارج شود.

پونه کوهی^۱ یا پونه وحشی از گونه نعناع ها^۲ می باشد که سرشار از ترکیبات آروماتیک معطر می باشند. پونه کوهی دارای ساقه ای چهارگوش و برگهای کُرکی قرینه در دو طرف ساقه می باشد. شکل برگها بیضی شکل و به رنگ سبز و بنفش می باشد. با گذشت زمان ساقه حالت خشک چوبی گرفته، برگها بزرگتر و ضخیمتر شده و گلهای بنفش رنگ شروع به رشد می کنند.

پونه کوهی از گیاهانی است که در دره ها و تفرجگاههای ییلاقی شمالی تهران از دارآباد گرفته تا گلاب دره، دربند، درکه، کَن و دیزین به صورت وحشی در کنار جویهای آب و در مجاورت بوته های گزنه و … می روید. مرغوبترین نوع پونه وحشی در کنار چشمه ها و آب ذوب شده برفها می روید و بهترین فصل برای چیدن پونه وحشی اوایل فروردین تا اواسط اردیبهشت است. پونه کوهی دوست دارد ساقه در آب و رو به سمت آفتاب داشته باشد.

پونه کوهی بسیار مُعطّر و سرشار از یُد و مواد معدنی است. پونه وحشی را می توان به صورت خام به عنوان سبزی خوردن یا در سالاد مصرف کرد. بعضی کوهنوردان از چند عدد برگ پونه تازه در طبخ چای استفاده می کنند. پونه کوهی را می توان پس از خرد کردن به همراه چند عدد تخم مرغ و کمی آرد برای طبخ کوکو سبزی نیز مورد استفاده قرار داد.

پونه از خانواده نعناع است و برای هضم غذا مفید می باشد . جویدن نعنا و پونه برای برطرف کردن سکسکه مفید است . و ضد تشنج و آرام کننده اعصاب است .

خواص درمانی :

پونه کوهی از بهترین گیاهان تقویت کننده به شمار می رود . مصرف پونه کوهی کار روده های را منظم می کند . درد معده و بی اشتهایی را تسکین می بخشد و برای ناراحتی های کبدی بسیار موثر است . دم کرده پونه برای اسهال اسهال خونی - اسهال باسیلی و همچنین ناراحتی های عصبی - اختلالات گوارشی مفید و موثر است . دم کرده پونه تقویت کننده خوبی است اگر گاهی پس از سرو غذا در معده احساس سنگینی نمودید و یا از غذا ترش ردید و یا به کلی ناراحت شدید می توانید از این دمکرده استفاده کنید . 

چاي پونه

خواص: داراي خواص آنتي بيوتيك است، ضد شب ادراري، مقوي قوي معده و قلب، جهاز هاضمه، بهترين ادرار آور، رقيق كننده خون، ضدسرفه حساسيت،  خلط آور،  صفرابر، مصرف آن بعد از مصرف لبنيات توصيه مي شود، براي درد سينه و آزاد كردن اخلاط مفيد است. مفيد براي درمان نفخ و نقرس،  براي به تأخير انداختن عادت ماهانه مفيد است.
طرز تهيه: يك قاشق غذاخوري در قوري+ ۲ ليوان آب سرد + نبات